x. Françoise Perriot

Po za Kościołem nie ma zbawienia

I. Aforyzm ten, rażący może na pierwsze wejrzenie swą, pozorną skrajnością, jest przystępną i popularną formą zasady teologicznej i dogmaty­cznej, że „Kościół jest społeczeństwem koniecznem.” Innemi sło­wy: „Każdy, by dojść do zbawienia duszy, obowiązany jest stanowić cząstkę Kościoła.” Kościół, o którym tu mowa, jest-to Kościół, w wi­domych formach ustanowiony przez Chrystusa Pana i zostający pod zarządem Jego namiestnika a następcy św. Piotra.

Zauważyć tu trzeba, że ta konieczność należenia do Kościoła celem zbawienia duszy jest koniecznością wynikają z obowiąz­ku. A zatem, krępuje nas ona w ten sam sposób, co obowiązek, którego ona jest następstwem. Jakoż, obowiązek przypuszcza w tym, kogo dotyczy, pewne poznanie samego nałożonego nań zobowiązania oraz możliwości dopełnienia tego zobowiązania: skąd znowu wniosek, że ci tylko są de facto obowiązani wejść do Kościoła, którzy poznali Kościół jako środek konieczny do osiągnięcia zbawienia. Co zaś do tych, którzy bez swojej winy nie wiedzą, o istnieniu tego do zbawienia koniecznego Kościoła, albo też nie mają sposobności doń się przyłączenia, to dla nich faktycznie obowiązek przyłączenia się do tego Kościoła celem zbawienia swej duszy nie istnieje, i jeśli tym sposobem pozostają po za Kościołem, nie można stosować do nich zasady: „Po za Kościołem niema zbawienia.” Zasada ta bowiem tych tylko dotyczy, którzy z własnej winy zostają po za Kościołem. Ci co nie znają Kościoła, zbawić się mogą bez tego specyalnego środka zbawienia przy tych pomocach, jakich Bóg ni­komu nie odmawia, i przy sumiennem zachowaniu tych przykazań boskich, jakie znają. „....Tacy zakonu nie mający sami sobie są zakonem;” ponieważ „im sumienie ich świadectwo daje i służyć im ma do sądzenia ich „w dzień gdy Bóg sądzić będzie tajemnice ludz­kie.” (Rom. II, 14-16). Wszelako, aczkolwiek nikt nie jest obowiązany de facto do wejścia do Kościoła, gdy go nie zna, to przecież nie mniej rzecz pewna, że de jure obowiązek ten rozciąga się do wszystkich ludzi Jest-to prawo powszechne, wydane dla wszystkich ludzi wogóle i dla każdego człowieka po szczególe, tworzące dla wszystkich i dla każdego obowiązek przyłączenia się do Kościoła, skoro go tylko poznają.

Bóg zatem uczynił z Kościoła zwykły i konieczny dla czło­wieka środek dojścia do zbawienia.    Bóg  tego chce nakazującym, aktem woli, od której nikt z pośród ludzi wyłamać" się nie może. Sto­sownie też do tej woli nakazującej, Pan Bóg do tego stopnia przy­gotował w Kościele zwykłe środki zbawienia, jakie ludziom podaje, że z ogólnej zasady i, jak mówią teologowie, de potentia ordinatat tylko w Kościele i przez Kościół  rozdziela swe szczególne łaski, wynikające z dokonanego przez Chrystusa odkupienia. Nie mówimy bynajmniej, aby Bóg nie udzielał tych łask nikomu po za   Kościo­łem, lecz jeśli to czyni, dzieje się to skutkiem wyjątkowego miło­sierdzia i ponad zwykłymi prawami Opatrzności. Wszelako, czemże byli i czem są jeszcze, niestety, ludzie, obdarzeni samem tylko świa­tłem rozumu i łaskami ogólnemi, przy pomocy których rzeczywi­ście i doskonale można zachowywać prawo i nabywać życie wie­czne? Odpowiada nam na to pytanie św. Paweł razem z proro­kiem Dawidem; „Wszyscy się odchylili, społu stali się nieużyteczny­mi; niemasz ktoby czynił dobrze, niemasz, aż do jednego.” (Rom. III, 11; Ps. XIII, 3-7): rozumie zaś to o ogóle moralnie uważa­nym. Potwierdza tę prawdę doświadczenie tych, co żyją między niewiernymi: tylko bardzo niewielu  z pośród niewiernych zachowu­je znane przez  się  przepisy prawa  przyrodzonego. W tem zna­czeniu też można powiedzieć, że „po za Kościołem niema zbawienia,” gdyż po za Kościołem mało ludzi pracuje nad swem zbawieniem. Nie jest-to jednak żadna zasada, tylko stwierdzenie faktów, którymi się w tem miejscu zajmować nie potrzebujemy.

Stawiamy tedy zasadę, że pewnik „po za Kościołem niema zbawienia" wyraża obowiązek, z prawa dotyczący każdego w ogóle człowieka, a faktycznie dotyczący tylko tego, kto zna Kościół, - obowiązek, mówię, wejścia na łono Kościoła, jeśli się chce zbawić swą duszę.

Ale, w Kościele rozróżnić należy to, co teologowie nazywają ciałem Kościoła, i to co nazywają duszą Kościoła. Ciałem Kościo­ła jest zewnętrzne i widzialne społeczeństwo, utworzone przez Chrystusa, a polegające na papieżu jako na. swej pierwszorzędnej podstawie, w którem to społeczeństwie wierni, pozostający pod naj­wyższą władzą jurysdykcyi papieskiej, wyznają tęż samą wiarę obja­wioną, przyjmują też same sakramenta św. i ulegają tym samym prawom. Duszą Kościoła jest Duch św., albo co na jedno wycho­dzi, Trójca przenajświętsza, i - w istocie swej formalnej - łaska uświęcająca. Niepodobna się zbawić bez łaski uświęcającej, którą Duch św. czyli Trójca Przenajświętsza udziela duszom, by ta łaska w nich stanowiła pierwiastek życia duchowego. I w tem też znaczeniu „poza duszą Kościoła nie może być zbawienia.” Ale kto zna Kościół, temu niepodobna jest należeć do duszy Kościoła, jeśli stanowić nie będzie cząstki ciała tegoż Kościoła; Bóg bowiem włożył na ludzi obowiązek należenia do ciała Kościoła, - Kościoła zewnętrznego i widzialnego. Nie dość jest tedy chcieć należeć do samej tylko duszy Kościoła, czyli do samego tylko niewidzialnego społeczeń­stwa sprawiedliwych, w którem żyje i działa dusza Kościoła.

Dokładne zatem i całkowite znaczenie zasady: „po za Kościo­łem niema zbawienia,” jest takie: „Niema zbawienia dla nikogo, kto z własnej winy pozostaje po za ciałem Kościoła.”

II. Wielu miałoby chęć powiedzieli: Durus est hic, sermo et quis potest eum audire?   Twarda to mowa i któż słuchać jej zdoła?

Jedni utrzymują, że wystarcza każdemu uświęcać się w tej religii, którą otrzymał od przodków, nie troszcząc się o to, która, religia jest prawdziwa i czy się jest obowiązanym ją przyjąć. Myślą oni, że obojętna to rzecz dla zbawienia duszy, czy się tę lub ową wyznaje wiarę. Błąd to aż nadto widoczny. Jakżeby to bo­wiem mogło być rzeczą obojętną, w przedmiocie tak niesłychanie ważnym jak religia, wyznawać kłamstwo lub prawdę?

Jeśli istnieje jaka prawdziwa religia, to tę prawdziwą religię przyjąć trzeba. Jeśli przodkowie błądzili, to synowie ich nie mają potrzeby naśladować ich błędu. Powinni natychmiast wrócić do religii prawdziwej, skoro ją tylko poznają. Inaczej bowiem, sta­wiają się po za porządkiem ustanowionym przez Boga i tracą na­dzieję zbawienia. Cześć dla przodków i poszanowanie ich wiary nie będzie mogło być im wymówką wobec Boga, który ich powo­łuje i do pójścia za tem wezwaniem obowiązuje.

Inni znów mniemają, że każdy ma prawo wyznawać tę wiarę, którą jego rozum uzna za prawdziwą; w pewnem znaczeniu słuszne to mniemanie, ale bynajmniej nie w tem znaczeniu, jakoby nie było obowiązku wyznawania pewnej wiary określonej i jedynie prawdziwej.

Inni wreszcie myślą, że każdy może w każdej religii znaleść środek zbawienia swej duszy, i powiadają, że wolno mieć nadzieję zbawienia tym, co żyją po za prawdziwym Kościołem Chrystuso­wym. Dogmatyczny ten błąd temi słowy napiętnował Pius IX na­zajutrz po ogłoszeniu dogmatu Niepokalanego Poczęcia: „Z prawdziwą dowiadujemy się boleścią, że inny jeszcze błąd nie mniej zgubny rozpowszechnił się w niektórych stronach katolickiego świata i opanował umysły wielu bardzo katolików, którzy wyobrażają sobie, że mogą mieć nadzieję zbawienia ci, co nie stanowią cząstki prawdziwego Chrystusowego Kościoła. Stąd się też dzieje, że zadają oni sobie często pytania, jaki będzie po śmierci los i położenie tych, którzy wcale nie należeli do wiary prawdziwej, i przytoczywszy sobie powody najbardziej próżne i bezpodstawne, oczekują na swe pytanie odpowiedzi przychylnej błędnemu ich przekonaniu.

Dalecy jesteśmy, czcigodni Bracia, od tego, abyśmy śmieli zakreślać granice miłosierdziu Bożemu, które jest nieskończone; nie chcemy bynajmniej zgłębiać zamiarów i ukrytych sądów bożych, będących niezgłębioną przepaścią, której niezdolna przeniknąć myśl ludzka. Atoli, podług wymagań Naszego Apostolskiego urzędu pragniemy pobudzić waszą troskliwość i czujność biskupią, abyście wszystkiemi siłami starali się rugować z umysłów ludzkich to bezbożne i zgubne przekonanie, że droga zbawienia wiecznego znaj­dować się może we wszystkich religiach. W miarę zdolności i tej nauki, jaką się odznaczacie, okazujcie ludom powierzonym waszemu staraniu, że dogmaty wiary waszej świętej żadną miarą nie są prze­ciwne miłosierdziu i sprawiedliwości Bożej. Trzeba wprawdzie przyjąć jako zasadę wiary, że po za Kościołem apostolskim nikt zba­wić się nie może, ponieważ on jest jedyną arką zbawienia, i kto się do niej nie schroni, zginie w wodach potopu; jednakże z najzupeł­niejszą pewnością przyznać trzeba, że ci co odnośnie do prawdziwej religii znajdują się w niepokonalnej nieświadomości, wcale nie odpowiadają za nią w oczach bożych.” (Allokucya Singulari quadam). Taka jest oto autentyczna i całkowita formuła nauki katolickiej, o tym przedmiocie. Tę właśnie formułę staraliśmy się rozwinąć powyżej, i tę postaramy się udowodnić w paragrafie następującym.

III. A. Gdy Chrystus wysyłał apostołów na wszystek świat, powierzył im potrójną dla zbawienia łudzi władze: władzę naucza­nia: Euntes docete omnes gentes; władzę udzielania Sakramentów, a szczególnie chrztu św.: baptizantes eos; władzę nauczania ludzi praw, opiekę nad któremi apostołom powierzył: Docentes eos servare omnia quaecunque mondavi vobis. Powierzając zaś potrójną tę wła­dzę i to posłannictwo gronu apostolskiemu, czyniąc wzmiankę o osobnych naukach, jakie samym tylko apostołom a nie innym udzielał, wyraźnie wskazywał, że oni sami a nie kto inny, mają, otrzymać te dary: skąd wniosek, że nikt cieszyć się darami tymi nie będzie, je­śli się nie przyłączy do apostołów i ich aż do końca świata na­stępców, czyli innemi słowy - do Kościoła.   

Gdyby wolno było każdemu przyjąć lub odrzucić słowo bo­że, nie przyjmować chrztu św., nie zachowywać przykazań bo­skich, wtedy każdemu byłoby wolno nie przyłączać się do Kościo­ła, lecz po za nim sprawować dzieło swego uświątobliwienia. Ale Chrystus Pan wkłada na ludzi ścisły obowiązek wierzenia w to, czego ich naucza przez Kościół: „Idąc, powiada, na wszystek świat, opowiadajcie Ewangelię wszemu stworzeniu.” „Kto uwierzy (oczy­wiście tej Ewangelii) y ochrzci się, zbawion będzie; a kto nie uwie­rzy, będzie potępion” (Mar, XVI, 16). Niemniej ścisły również wkłada na nich obowiązek przyjęcia chrztu św., jak to widać już z przytoczonego powyżej tekstu, i ze słów następujących: „Zapra­wdę, zaprawdę powiadam ci: Jeźli się kto nie odrodzi z wody a z Ducha Świętego, nie może wniść do królestwa Bożego” (Jan III, 5). Wreszcie chce Chrystus, aby wypełniano Jego przykaza­nia; „Jeśli mnie miłujecie, chowaycie przykazania moje” (Jan XIV, 15); te zaś przykazania są to przykazania te same, jakie nam prze­kazują apostołowie, których powaga ma być z woli Chrystusa ta sama, jaką była Jego powaga: „Kto was słucha mnie słucha, a kto wami gardzi mną gardzi” (Łuk. X, 16). Niewątpliwa to zatem prawda, że Chrystus Pan wkłada na ludzi obowiązek przyjmowa­nia wiary chrześcijańskiej, przyjmowania chrztu św. i słuchania Kościoła. Jeśli się zatem nie wierzy nauczaniu Kościoła, jeśli się nie wyznaje wiary jego, jest się potępionym; jeśli się nie przyjmuje chrztu św., który on udziela i przez który wchodzi się do jego ło­na, nie można dojść do królestwa bożego; jeśli się go nie słucha, gardzi się samym nawet Twórcą zbawienia. Niepodobna jaśniej wypowiedzieć prawdy, że aby się zbawić, trzeba należeć do Kościo­ła, i że „po za Kościołem niema zbawienia.”

Kościół, w myśli Zbawiciela, jest trzodą, której On sam jest Pasterzem, - owczarnią, której on jest drzwiami; w tym to Ko­ściele przygotował On pastwiska, na których owieczki paść się ma­ją, - życie duchowe, które samo jedno tylko zdolne zapewnić szczę­śliwość wieczną; chce też, aby wszyscy weszli na to pastwisko i do tej owczarni (Jan X, 9, 11, U, 16). I któżby mógł bez grzechu być głuchym na to wezwanie? A jakżeby można nie być wystawionym na śmierć niechybną, jeśliby się pozostawało po za pa­stwiskiem, które podtrzymuje w nas życie?

Kościół jest nadto godami weselnemi, będącymi godłem jedności natury boskiej z naturą ludzką w Słowie Wcielonem. Bóg wzy­wa ludzi na te gody przez pośrednictwo Apostołów, którzy są ich sługami. Ci co przyjmują to wezwanie przychylnie, doznają rozkoszy godów, to znaczy wiecznej szczęśliwości (Mat. XXII, 2; Łuk, XIV, 16; Apok. III, 20; XIV, 9). Ci zaś co odmawiają wezwaniu temu, ściągają na się gniew króla, którym jest Bóg: są oni na zawsze wykluczeni z izby godowej, skarani przez wykonawców pomsty bożej, rzuceni w ciemności zewnętrzne. (Łuk. XIV, 35; Mat. XXII, 1). Innemi słowy, zgrzeszyli przeciw Bogu, odrzucając wezwanie Jego, które dla nich było rozkazem, i skarani za to zostali odrzu­ceniem wiecznem. A zatem by się zbawić, trzeba wejść do Ko­ścioła.

Taż sama myśl wynika z dwóch innych porównań, przez jakie Zbawiciel oznacza Kościół czyli królestwo niebieskie, a mianowicie porównanie z polem, którego owoce zbierają i chowają do gumien pańskich (Mat. XIII, 24, 38); jako też porównanie z niewodem, w który złowiono ryby, mające być nadal przechowanemi (Mat. XIII 47): nie można być przeto zebranym do gumien wiecznych, jeśli się nie jest na roli Ojca niebieskiego, ani też nie można być zachowanym dla pana rybołóstwa, jeśli się nie jest w niewodzie; innemi słowy, nie można być zbawionym, jeśli się nie należy do Kościoła.

B. Potwierdzenie tej nauki Chrystusa znajduje się w pierw­szych kazaniach apostołów. Aczkolwiek zwracali się oni do zwo­lenników religii, mającej swój początek w pozytywnej instytncyi Bożej, -religii, która aż do owego czasu prowadziła ludzi do życia wiecznego, - religii, która w swych zasadach i w praktyce swej przechowywała prawdy objawione przez Boga, oraz ceremonie ustanowione przez samego Boga, to jednak apostołowie na wszystkich wkładali obowiązek przyłączenia się do Kościoła. Powołują się bezustannie na tę jedną myśl, że zbawienie jest tylko przez same­go Chrystusa Pana, że trzeba w Niego wierzyć i przyjąć chrzest przezeń ustanowiony (Dz. Ap. II, 38. 41; IV, 12, IX, 47). Otóż, je­śli jaka religia mogła wówczas wystarczać ludziom do zbawienia, to z pewnością chyba ta, którą wyznawali żydzi, oraz ci z pośród pogan, którzy się do ich wyznania nawrócili. A jednak oświad­czają im apostołowie, że zbawić się mogą tylko wtedy, jeśli się przy­łączą przez chrzest do Kościoła Chrystusowego.

To co święty Piotr głosił żydom od początków swego aposto­latu, opisał pod koniec życia w tej formie, jaką często przypomi­nała tradycya katolicka i orzeczenia zwierzchników Kościoła. Wspo­mniawszy o budowaniu arki Noego, powiada, że w niej „mało, to iest ośm dusz zachowane były przez wodę,” i dodaje: „y was teraz podobnego kształtu zbawia chrzest, - chrzest, którego unosząca się na wodach arka była figurą,” i „który was teraz... zbawia” (I Piotr, III, 20,21). Jak za czasów Noego zbawieni byli tylko ci, co weszli do arki, tak również dziś zbawiają się tylko ci, co przez chrzest, będący bramą zbawienia, wchodzą do Kościoła. A zatem, zbawienie istnieje tylko dla tych, którzy są w Kościele, jak to wyraził św. Cypryan z właściwą sobie ścisłością i wymowa w następujących wyrazach: „Jeśli nie mógł ujść śmierci ten, co był po za arką, to nie ujdzie jej i ten, co pozostanie po za Kościołem.” (De Unit. Eccles. c. 6).   

C. Naukę tak jasno sformułowaną w Piśmie św. musieli po­dawać wszyscy ojcowie i pisarze kościelni, traktujący o Kościele, czy to z powodu heretyków, czy też z powodu pogan. Przytoczymy z pośród tych pisarzy trzech najznakomitszych.

Św. Ireneusz powiada: „Pan osądzi,” potępi, „tych wszystkich, którzy są po za prawdą, to znaczy po za Kościołem” (1. 4, c. 52): jeśli zaś potępia ich Bóg dla tego, że są po za Kościołem, to zna­czy, że są winni temu, iż pozostali po za Kościołem, a jeśli jest jedno i to samo być po za Kościołem, co być po za prawdą, to znaczy, że Kościół jest tak samo konieczny jak prawda, i że pra­wda tylko w nim się znajduje. Te są dwa podane przez św. Ire­neusza powody twierdzenia, że „po za Kościołem niema zbawienia.”

Prościej jeszcze do tegoż dochodzi wniosku Laktancyusz: „Sam tylko prawdziwy Kościół przechowuje prawdziwą religię; on jest źró­dłem prawdy, siedzibą wiary, świątynią Boga, kto doń nie wchodzi lub zeń wychodzi, niema nadziei życia i zbawienia wiecznego.” (De Div. Inst. lib. 4 c. ult.). Prócz wyraźnego orzeczenia, że po za Ko­ściołem niema zbawienia, powyższe słowa Laktancyusza zawierają, powód, dla którego sam tylko prawdziwy Kościół zachowuje pra­wdziwą religię.

Któż nie zna owych słów św. Cypryana: „Nie można mieć Boga za ojca, jeśli się niema Kościoła za matkę?” Nie mieć Boga za ojca znaczy tyle, co być wykluczonym od dziedzictwa niebie­skiego; a zatem niemasz zbawienia dla tego, kto nie jest dziec­kiem Kościoła. A ów wspaniały ustęp, w którym św. Cypryan, naśladując rozdział listu św. Pawła do Koryntyan o bezużyteczności wszystkiego bez miłości, twierdzi, że bez uległości dla Kościoła i bez łączności z takowym, samo  nawet męczeństwo jest bez znaczenia i nie może doprowadzić do szczęśliwej wieczności. „Niepo­dobna być męczennikiem temu, kto nie jest w Kościele; nie dojdzie do królestwa, kto porzuca tego, który królować powinien.... Nie mogą być z Bogiem ci, którzy nie chcą zachować jedności ducha w Kościele. Próżno dają się palić w płomieniach i na stosach, al­bo życie swe oddają w paszczękach dzikich zwierząt; wszystko to nie będzie zwycięstwem wiary, lecz kara niewierności... Można śmierć ponieść, a nie mieć prawa do wieńca nagrody.” (De Unit. Eccl. n. 14). Słowa te odnoszą się do tych, co z własnej winy po za ciałem Kościoła żyją i umierają.

D. Niegdyś, przed przyjściem Messyasza, obok religii żydow­skiej istniała jeszcze religia pierwotna, której tradycye, aczkolwiek przyćmione bujną wyobraźnią i zepsuciem ludzkiem, zachowywały przecież cośkolwiek z dogmatów pierwotnych i ceremonii, któremi Bóg pragnął być czczonym. Ponieważ religia żydowska z samego już założenia swego była zacieśniona do jednego tylko narodu, przeto nikt nie mógł wyznawać tej religii w jej formie odrębnej, nie przy­łączywszy się do narodu żydowskiego, a co za tem idzie, nikt do niej nie był obowiązany. Każdy więc miał prawo służyć Bogu po­dług zasad prawa naturalnego i zgodnie z tradycyami,  przekazanemi mu przez wieki pierwotne. Nie można przeto było wówczas powiedzieć, ze „po za Kościołem żydowskim  niema zbawienia.”

Ale od przyjścia Messyasza stało się inaczej. Przyjście Mes­syasza położyło koniec obu religiom: religii mojżeszowej i religii pierwotnej. Jedna i druga religia odnosiła się do Messyasza jako do swego celu; przyczyną ich istnienia było oczekiwanie Messyasza. Wszak to od obietnicy przyjścia Messyasza zaczęła się religia pier­wotna po upadku człowieka i w początkach stanu natury upadłej; oczekiwanie więc Messyasza było rysem charakterystycznym i isto­towym pierwiastkiem tej religii. Po przyjściu Messyasza, religia ta musiała stracić dawną swą formę a przywdziać nową, tę, którą miał Messyasz postawić na miejsce formy dawnej. Toż samo się stało z religią Mojżesza. Ustąpienie jej wyraźnie przepowiedzieli proro­cy, a podług ich orzeczeń, religię tę miał zastąpić inny nowy po­rządek rzeczy, jaki miał ustanowić Anioł Nowego Przymierza. I dla tego właśnie ustanowienie Kościoła przez Chrystusa Pana położyło koniec religii pierwotnej i religii mojżeszowej, tak iż nadal nie mo­żna w niej było znaleść zbawienia.

Skądinąd znów, Chrystus Pan, ustanawiając Kościół, którego urządzenie pozwala rozszerzać się mu do wszystkich bez wyjątku ludzi, powierzył mu jednocześnie wszystkie środki zbawienia, które zależały od Jego Wcielenia, wszystkie zasługi, wszystkie nau­kowe zasady, sakramenta, przykazania a nawet samo posłannictwo swoje. Przez Chrystusa tylko zbawionym być można, przez Niego samego tylko ofiary składane w religii pierwotnej i w religii mojżeszowej mogły ludzi uświęcać i zbawić; tem bardziej zaś po przyjściu Chrystusa przez Niego tylko samego mogą ludzie otrzymywać zbawienie. Oczywista rzecz przeto, że aby dojść do zbawienia, obowiązani są ludzie z jednej strony szukać środków zbawienia tam, gdzie je Bóg złożył, a z drugiej strony, nie ma Bóg obowiązku drogami nadzwyczajnymi dostarczać tych środków zbawienia człowiekowi, co świadomie i dobrowolnie należeć nie chce do społeczeństwa ustanowionego przez Boga celem dostarczenia człowiekowi tych środków. Wynika stąd przeto, że odmawiać wejścia do Kościoła, gdy się go uznaje za instytucję konieczną, znaczy to dla człowieka dobrowolnie stawiać się po za zbawieniem, raz – przez grzech, który się popełnia, odpychając wezwanie do wejścia do Kościoła, a powtóre – przez bezpośrednie odrzucenia środków zbawienia, jakie Kościół człowiekowi podaje. W takich warunkach człowiek ten musi ginąć, ale ginie wyłącznie z winy własnej.

IV. A. Przedstawiona powyżej i udowodniona katolicka nauka o zbawieniu, jest tak racjonalna, że trudno zrozumieć, dlaczego wywołuje ona w pewnych umysłach jakieś zarzuty. A jednakże, nauka ta bywa dla wielu kamieniem obrazy. Sami nawet katolicy, kapłani z naukami teologicznymi obeznani, wielcy nawet kaznodzieje katoliccy, albo się niepokoili tą nauką, która surowością swą zdała się doprowadzić do rozpaczy, albo też trwożyli się owym możliwym niepokojem, jaki nauka ta wzbudzała w umyśle wiernych nie dość wykształconych i nie zdolnych rozwiązać trudności, jakie w nich ona budziła. Starali się przeto ci katoliccy uczeni usunąć z tej nauki to, co uważali za gorszące.

Na nieszczęście, niektórzy z nich spełniając to zadanie, wyjaśnieniami swymi zniszczyli dogmat wiary katolickiej. Słyszeliśmy wyżej, jak utyskuje Pius IX na błędy, jakie oni rozsiewali w tym względzie. Chcieli miłością rozszerzyć podwoje niebieskie, zanadto ciasne w ich przekonaniu przy tej katolickiej zasadzie, że „poza Kościołem nie ma zbawienia”. Gdyby były przeważały ich tłumaczenia i przystosowania dogmatu, gdyby nauka ich wytworzyła była pewne jakieś praktyczne następstwa, oziębiliby w takim razie i stłumili ową żarliwość, jaka popycha misjonarzy katolickich do rozszerzania wszędzie znajomości Chrystusa i Kościoła. Boć pocóż zadawać sobie tyle trudów, podejmować takie prace, tyle krwi przelewać, by doprowadzić do Kościoła ludzi, którzy i bez niego posiadają wszystko, co im do zbawienia potrzebne? I wiele dusz przez to pozostawałoby w ciemnościach i w pomręce śmierci. Tym sposobem, sądząc pod pozorem miłości, że się łagodzi surowość dogmatów, idzie się do zguby dusz ludzkich. Tymczasem dogmaty wiary utrzymują się same przez się; justificata in semetipsa; by być pożytecznie i skutecznie obronionymi nie potrzebują ulegać żadnej zmianie, żadnemu przystosowaniu. Co więcej, wszystkie te mniemane złagodzenia dogmaty wytwarzają zazwyczaj bardzo poważne trudności, które się obracają przeciw samej prawdzie, którą chciano uczynić więcej dostępną. Musimy tu wszakże zaznaczyć, że wszelką tego rodzaju przesadę w łagodności spowodowywa często inna przesada w znaczeniu przeciwnym, a mianowicie przez złość lub przez niewiadomość przesadza się w naszych dogmatach, by je tym łatwiej pokonać. To właśnie się stało z naszą zasadą: „poza Kościołem nie ma zbawienia.”

B. Łatwo-to podać w nienawiść nasz dogmat, skoro się przed­stawi, że Kościół ogólnie i bez żadnych wyjątków uważa za potę­pionych wszystkich tych, co umierają po za jego łonem, wtedy na­wet, gdy żadnej po temu z ich strony nie było winy. W takiej nauce Kościoła, znikłaby rzeczywiście sprawiedliwość Boża, która powinna karać człowieka tylko za te grzechy, jakich on jest wi­nien, jakoteż znikłaby i dobroć boża, której dobrodziejstwa nie mo­gą mieć na celu ograniczenia i ścieśnienia swobód, danych ludziom do zapewnienia sobie zbawienia.

Cóż tedy należałoby odpowiedzieć tym, którychby gorszyła tak pojęta zasada katolicka? Należałoby im tylko wyjaśnić pra­wdziwe tej dogmatycznej zasady znaczenie. Należałoby im mianowicie powiedzieć, że aczkolwiek obowiązek przyłączenia się do Kościoła włożony został na wszystkich ludzi wogóle i na każde­go człowieka po szczególe, to jednak obowiązek ten dotyczył ich wtedy tylko, gdy mieli poznanie Kościoła i świadomość danego przez Boga nakazu wejścia do tego Kościoła; - należałoby im po­wiedzieć dalej, że tylko tacy ludzie mogliby być karani za to, że odmówili posłuszeństwa przykazaniu, które poznali, i że tym spo­sobem kara ich i potępienie zgodne było z wymaganiami najściślej­szej sprawiedliwości; - że nikt z tych, którzy się znajdowali w nie­przezwyciężonej a mimowolnej niewiadomości pod względem tego obowiązku nie bywa wykluczony od królestwa niebieskiego za to samo tylko, że nie wszedł do społeczności, której nie znał, lub, że jest do zbawienia konieczna,  nie wiedział;  - że dobroć boża ukazuje się przedewszyskiem w tem, iż celem wyrwania ludzi z zepsu­cia, od jakiego nie mogłoby ich zasłonić prawo natury, przygoto­wała im w Kościele środki udoskonalenia się, by tym sposobem po­konywać ich słabość, dla większej korzyści ich dusz, skazanych bez tego na pewną prawie zagładę; że zarówno łatwo jest się zbawić, pod działaniem dobroczynnych praw Kościoła, ustanowionego przez Boga, jak niechybnie można się potępić przy swobodzie, na jaką pozwalają błędne religie; - i że tym sposobem obowiązek przy­stąpienia do Kościoła jest ze wszystkich obowiązków najmilszy i naj­szczęśliwszy. Rzecz się ma z tym obowiązkiem tak, jak z przy­kazaniem, którem Bóg każe nam, byśmy Go kochali: „Patrzcie, powiada św. Franciszek Salezy, jak kochane jest to prawo miło­ści. Ach Panie Boże, czyż nie dość było, abyś nam tylko pozwolił na tę miłość boską, jak Laban pozwolił na miłość Jakuba wzglę­dem Racheli, a nie pobudzał nas do niej swemi zachętami, nie po­pychał swemi przykazaniami? Ale nie, boska miłości, aby nam Twa wielkość, ani nasza nizkość, ani żadna wymówka nie przeszkadzała w miłowaniu ciebie, Ty sam nam to rozkazujesz.” Już i tak byłoby to dużo, gdyby Bóg, ustanowiwszy Kościół, pozwolił nam doń przy­stąpić. Lecz by żadna wymówka nie oddalała nas od tak dosko­nałego a tak koniecznego środka zbawienia, w dobroci swej chciał nam z tego uczynić przedmiot przykazania,

C. Zamiast więc tych odpowiedzi, tak łatwo mogących roz­proszyć wszystkie zarzuty i wywrzeć zbawienne na serca ludzkie wrażenie niezręczni doradzcy woleli inne wyjaśnienia, mające ja­koby łagodzić surowość dogmatu. Im to zawdzięczamy następujące zdania przez Piusa IX wciągnięte do Syllabusu, błędy przezeń po­tępione pod n° XVI, XVII, XVIII.

„Ludzie mogą znaleść w każdym kulcie religijnym drogę do zbawienia wiecznego.”

„Przynajmniej spodziewać się powinno zbawienia wiecznego tych wszystkich, którzy nie żyją na łonie prawdziwego Kościoła Chrystusowego.”

„Protestantyzm jest tylko odmienną formą tej samej religii chrześcijańskiej, formą, w której można być tak samo miłym Bogu, jak w Kościele katolickim.”

Nie brak zwodniczych racyi, mogących nadawać powyższym twierdzeniom pozór prawdy, i wprowadzać w błąd ludzi nieświa­domych:

Niema, powiadają niektórzy, żadnej religii, któraby nie uzna­wała głównych prawd i najpewniejszych obowiązków prawa natu­ralnego: istnienia Boga, wiary w nieśmiertelność duszy, pokuty za grzechy, poszanowania dla praw bliźniego i t. p. Jakoż, znajomość tych prawd i praktykowanie tych obowiązków wystarcza do zdoby­cia sobie zbawienia wiecznego.

Skądinąd znów czyż można przypuścić, aby Bóg, otwierając w Kościele nową bramę do szczęśliwej wieczności, zamknął temsa­mem tę którą otworzył był od początku rodzajowi ludzkiemu, i aby tym sposobem utrudnił dla większości ludzi pochód ku ostatecznej szczęśliwości? A toby właśnie uczynił, gdyby do obowiązków zna­nego wszystkim prawa naturalnego dorzucił jeszcze obowiązki,  jakie wkłada pewna  społeczność,  której większość ludzi stanowczo musi nieznać.

Co więcej, czegóż się wymaga, z woli Bożej, by być uznanym za sprawiedliwego i być przypuszczonym do posiadania szczęśliwo­ści wiecznej? Oto, - postępowania według sumienia. Tymczasem nic nie przeszkadza zwolennikom błędnej jakiejś religii postępować we­dług sumienia przez spełnianie swej wiary, takiej, jaką, znają. Mogą się przeto zbawić w tej wierze swojej.

Wreszcie, czyż to jest zgodne ze słodyczą ewangelicznego pra­wa i jego boskiego Twórcy głosić tę surowość zasad, wykluczającą a priori od życia wiecznego znaczną, większość rodu ludzkiego, i ową nietolerancyę, nakazującą nam upatrywać wrogów w tych, których prawo miłości obowiązuje nas kochać, jako siebie samych?

Wynikałoby przeto z tych względów, że nie należy kłaść za­nadto wielkiego nacisku na zasadę: „Po za Kościołem niema zba­wienia.” Nie należy zacieśniać w ten sposób granic miłosierdzia bożego, lecz owszem szeroko otwierać ramiona i jednakiem uczu­ciem zapraszać do wspólnej pracy wszystkich ludzi dobrej woli, gdziekolwiekby się znajdowali, czy to w wyznaniach chrześcijań­skich, czy to w mahometanizmie, czy to nawet w samem bałwo­chwalstwie.

Takie-to są główne racye tego umiarkowania, czyli raczej in­dyferentyzmu, mającego usunąć zgorszenie tych, których przeraża błędne tłumaczenie zasady: „po za Kościołem niema zbawienia.” Wszelako wyznać trzeba, że takie lekarstwo nie więcej warte od samej choroby i że przeto Kościół musiał je potępić.

I istotnie, trzy wyżej przytoczone do Syllabusu, zapisane zda­nia z wielu względów sprzeciwiają się wierze św., ale zwłaszcza z tego względu, że usiłują dowieść, iż aby zbawić duszę, niema ża­dnej konieczności, żadnego obowiązku przyłączać się do Kościoła, gdy tymczasem, przeciwnie, Bóg chciał, aby Kościół był społeczeń­stwem do zbawienia koniecznem.

Co się zaś tyczy samych racyi, popierających te błędy, tośmy powiedzieli, że są one złudne, to znaczy, że zawierają pewne jakieś pierwiastki prawdy, zdolne szerzyć złudzenie co do swej błędności. Przeciwnie zaś, dogmat katolicki, dobrze rozumiany, jest probierczym kamieniem, pozwalającym rozróżnić te pierwiastki prawdziwe i roz­poznać kłamliwość założenia.

Że we wszystkich religiach znajdują się prawdy wielkiej do­niosłości i praktyki zgodne z prawem natury, rzecz-to najpew­niejsza; - że te prawdy służą niektórym duszom do unikania złego i spełniania dobrego, rzecz-to możliwa; - że tym sposobem dusze te bywają zbawione po za Kościołem, najchętniej to przy­puszczamy, a dogmat katolicki nie zabrania nam tego, gdyż zasada: "po za Kościołem niema zbawienia” nie może się stosować do tych, którzy wcale nie znają Kościoła, jako środka koniecznego do zba­wienia. Ale żeby błędne religie zawierały wszystkie prawdy konie­czne do wierzenia i wszystkie obowiązki konieczne do spełniania, jest-to błąd przeciw wierze, gdyż wiara ta uczy, że Bóg objawił inne prawdy, w które wierzyć obowiązuje, i inne obowiązki, które spełniać nakazuje; - ale żeby wiara w te niektóre prawdy i praktyka tych niektórych obowiązków z prawa i z ogólnej zasady wystarczały do służenia Bogu i udoskonalenia, żeby one w rzeczywistości wystar­czały ogółowi ludzi i pozwalały mu bez wszelkich trudów osiągnąć jego przeznaczenie, to tego nie pozwala nam wiara przypuszczać z przytoczonego powyżej względu, czemu zresztą i samo doświad­czenie zaprzecza: - żeby dusze te wbrew zasadzie: „po za Kościołem niema zbawienia” były zbawione, to nie może być prawdą, gdyż zasada ta stosuje się tylko do tych, co z winy własnej są po za Kościołem; i jeśli te dusze są w tem położeniu, to zbawić się nie mogą. Z tych kilku wyjątków nie można żadnego przeciw oma­wianej zasadzie wyprowadzać wniosku.

Skądinąd znów Pan Bóg, dodając do obowiązków religii pier­wotnej obowiązki, jakie nakłada Kościół, nie utrudnił nam przez to zbawienia; owszem, przeciwnie, znakomicie nam je ułatwił. Czyż bowiem nie łatwiej otrzymać przebaczenie grzechów przez sakra­ment pokuty, aniżeli wyczekiwać tego przebaczenia od pokuty, czynio­nej podług własnego upodobania, najczęściej zaniedbywanej, a zawsze pozostawiającej duszę w niepewności o swoim stanie duchowym? Czyż niebiański zasiłek przenajświętszej Eucharystyi nie ułatwia nam wy­trwania w dobrem, podtrzymując i rozwijając w nas siły duchowe? I tak się rzecz ma ze wszystkimi środkami uświątobliwienia, jakie człowiek znajduje w Kościele. Prawda, że Bóg czyni nam te środki obowiązkowymi; ale odkądże to i dla czego obowiązek dążenia do celu łatwymi sposobami miałby stanowić przeszkodę do osiągnięcia tego celu? W takim razie za przeszkodę do dobrego należałoby także uważać wszelkie zobowiązania czynienia dobrego.

Bóg, otwierając ludziom w Kościele nową, obszerniejszą i wy­godniejszą bramę do nieba, obowiązując ich do korzystania z niej, nie zamknął bynajmniej zbłąkanym bram dawnych. Są one dla nich otwarte do czasu, póki nie poznają nowej. Założenie Kościoła nie pozbawia ich żadnej z tych łask, jakie mogą otrzymywać w tym stanie, w jakim się obecnie jeszcze znajdują. Atoli nie można się spodziewać, aby oni się cieszyć mogli odrębnemi pomocami, jakie Bóg złożył w ręce Kościoła. Wprawdzie Bóg nadzwyczajnym rzeczy porządkiem zbawić ich może, ale On sam wie tylko, co uczyni, podczas gdy w Kościele ludzie ci znajdują najłatwiejsze środki zbawienia duszy. Położenie ich w porównaniu z położeniem dusz wiernych nazwać można nieszczęśliwem, ale w porównaniu z owem położeniem, w jakiem-by się znajdowali, gdyby Kościół nie został założony, jest zupełnie to samo, w niczem nie zmienione.

Co więcej, dogmat katolicki pozwala nam przypuszczać, że wy­znawcy błędnej jakiejś religii, nie posiadając żadnej znajomości Ko­ścioła, mogą być zbawieni, a zbawieni nadzwyczajną jakąś drogą, jeśli czyny ich zgadzały się z ich sumieniem. Ale inaczej-by się stało, gdyby, znając Kościół i ciążący na nich obowiązek, doń się przyłączenia, trzymali się odeń zdaleka, gdyż w takim razie świadomie i dobrowolnie byliby nieposłuszni pozytywnemu prawu bożemu.                       

Wreszcie, nie sprzeciwia się bynajmniej łagodności i miłości chrześcijańskiej nauka, która, oddając każdemu co mu się należy, od wszelkiej winy i od wszelkiej kary uwalnia tego kto się znaj­duje po za Kościołem wskutek czystej tylko niewiadomości i bez żadnego ze swej strony dobrowolnego zaniedbania; ale która win­nym i kary godnym uznaje tego, kto dobrowolnie odpycha środki zbawienia, jakie Bóg ustanowił i obowiązkowymi uczynił. Nie ozię­bia w niczem ducha miłości i łagodności to stwierdzenie faktu, że wię­kszość ludzi, żyjących po za Kościołem, żyje tak, iż zbawienie ich jest bardzo niepewne, że błędne nauki i błędne religie nie są w możno­ści dostarczyć im siły, potrzebnej do zwalczenia w sobie potrójnej pożądliwości i do zachowania przynajmniej prawa natury. Fakt-to, niestety, zanadto pewny i aż nadto udowodniony.

Co byłoby rzeczywiście rzeczą okrutną i wszelkiemu uczuciu miłości przeciwną, to, pod pozorem, że niewierni mają w swych błę­dnych religiach, w swych błędnych wierzeniach, środki do zbawie­nia konieczne, pozostawiać ich samym sobie, nic nie czyniąc, by im przez pośrednictwo Kościoła zapewnić zbawienie, które bez Kościoła, z największem dusz niebezpieczeństwem utracić mogą. Co byłoby okrucieństwem, wszelkiej miłości przeciwnem, to pod pozorem niena­rażania dobrej ich wiary i wolności, pozostawiać ich w niewiadomo­ści tego, co Bóg dla ich zbawienia uczynił, jako też w nieznajomości obowiązku odpowiadania swem życiem zamiarom miłosierdzia bożego nad nimi; słowem, - nie powoływać ich do królestwa bożego. Oto, do czego-by doprowadził duch, przeciwny duchowi Chrystusowemu.

Co się zaś tyczy wiernych uczniów i wyznawców Pańskich, którzy według słów bożych i nieomylnego nauczycielstwa Kościoła wierzą, że „po za Kościołem niema zbawienia,” to oni, nie tylko nie opuszczają i po nieprzyjacielsku nie traktują tych, co jeszcze siedzą w ciemnościach i w cieniu śmierci, lecz owszem idą do nich, zwiastują im dobrą nowinę Ewangelii, dla zbawienia ich narażają się na wszelkie, trudy, na wszelkie braki, a nawet na wszelkie cier­pienia; wspomagają ich nawet w ich fizycznych cierpieniach, szczę­śliwi, że mogą w ten sposób mieć nadzieję przywiedzenia ich do Chry­stusa, w którym jedynie znajdą życie wieczne. To właśnie zaleca czynić Pius IX w następujących słowach, któremi zamykamy arty­kuł niniejszy:

„Ponownie musimy przypomnieć i potępić błąd bardzo ważny, w jakim na nieszczęście znajdują się niektórzy katolicy, którzy myślą, że osoby żyjące w błędach i poza wiarą prawdziwą... mogą dojść do życia wiecznego. Mniemanie – to najzupełniej przeciwne nauce katolickiej.

Wiemy, i wy również wiecie, że ci co się znajdują w niepokonalnej niewiadomości pod względem najświętszej wiary naszej, i którzy, starannie przestrzegając prawa natury i jej przykazań, wypisanych przez Boga na sercu wszystkich, jako też usposobieni będąc do uległości względem Boga, wiodą życie uczciwe i prawe, mogą przy pomocy światła i łaski bożej otrzymać życie wieczne. Bóg bowiem, którzy doskonale widzi, przenika i zna umysł, duszę, myśli i skłonności wszystkich, w najwyższej dobroci swej i łaskawości nie mógłby ścierpieć, aby ten, co nie jest winien dobrowolnego grzechu, ulegał wiecznym męczarniom i karze.

Ale też równie dobrze jest znany ten dogmat katolicki, że nikt zbawiony być nie może poza Kościołem... i że ci, co są oporni względem powagi i orzeczeń Kościoła... nie mogą otrzymać zbawienia wiecznego. Jasne są bowiem słowa Chrystusa Pana: „a ieśliby kościoła nie usłuchał, niechci nędzie iako poganin y celnik... Kto was słucha mnie słucha, a kto wami gardzi mną gardzi, a kto mną gardzi, gardzi tym, który mnie posłał... Kto nie uwierzy potępion będzie... Kto nie wierzy już potępion iest... Kto nie iest ze mną przeciw mnie iest, a kto nie zbiera ze mną, rozprasza.” To też apostoł Paweł powiada, że tacy ludzie są potępieni przez własne sumienie, a św. Piotr nazywa ich kłamliwymi nauczycielami, którzy wprowadzają odszczepieństwa zatracenia, i zapierają się tego Pana, który ich kupił, przywodząc na się prędkie zginienie (II Petri 2-1).

W każdym jednak razie, niechaj się strzegą synowie Kościoła katolickiego, aby nie byli nieprzyjaciołmi tych, którzy nie są złączeniu z nami węzłami tej samej wiary i tejże samej miłości. Przeciwnie, nich się starają zabezpieczyć ich i wspomagać wszelką troskliwością chrześcijańskiej miłości, jeśli są ubodzy, chorzy albo inną jaką przeciwnością nawiedzeni. A nadewszystko niech pracują nad wydobyciem ich z ciemności błędu, w jakim nieszczęśliwie są pogrążeni, i nas doprowadzeniem ich do Kościoła, owej kochającej matki, która bezustanni z uczuciem miłości wyciąga do nich macierzyńskie swe dłonie, aby wzmocnieni i ustaleni w wierze, nadziei i miłości, odnosząc owoc z każdego dobrego czynu, otrzymali zbawienie wieczne.” (Enc. Quanto conficiamur z dn. 16 sierpnia 1863 r.).

_______________________________________

Tłum. i opr. x. Władysław Szcześniak

F. Perriot, hasło: KOŚCIÓŁ ("Poza Kościołem niema zbawienia"), w: Słownik Apologetyczny Wiary Katolickiej podług D-ra Jana Jaugey'a, opracowany i wydany staraniem x. Wł. Szcześniaka, Mag. Teol. i grona współpracowników, T. II. Warszawa 1895, s. 406-417.